De gepensioneerde rijwielhandelaar heeft vergevorderde plannen om de historische fietsencollectie van de markante Franeker Jan Nicolaas Jellema te laten restaureren en onder te brengen in Nationaal Fietsmuseum Velorama in Nijmegen.

Zeven fietsen zouden permanent deel gaan uitmaken van de collectie van Velorama. Het achtste exemplaar zou dan na restauratie door Velorama tentoon worden gesteld in Museum Martena in Franeker. De fietsen staan nog steeds opgeslagen op de gemeentewerf van de gemeente Waadhoeke. “Een werkgroep wil deze plannen realiseren, maar de collectie moet eerst worden getaxeerd voordat de gemeente er definitief afstand van doet. De fietsen zijn historisch erfgoed en vertegenwoordigen een nog nader vast te stellen waarde”, vertelt Marcus van der Woude. Het is absoluut bijzonder dat er heden ten dage nog een collectie antieke rijwielen boven water komt, alles is al bekend en gevonden. In de werkgroep zit onder andere Johan Brouwer uit Joure, de kleinzoon van Jan Nicolaas Jellema. Van der Woude is bijzonder geïnteresseerd in de historische fietsencollectie van Jan Nicolaas Jellema en heeft veel documentatie hierover verzameld. Hij is ook de initiatiefnemer van het plan de fietsencollectie een geschikte plek te geven.

Houten loopfiets
Van der Woude kwam jaren geleden min of meer bij toeval op het spoor van deze historische fietsencollectie. “In 2007 had ik een expositie met historische fietsen in mijn fietsenzaak. Ik ontdekte dat de fietsen van Jellema er ook bij waren”, zegt Van der Woude. Sindsdien probeert hij de collectie een passende bestemming te geven. Daarvoor stonden de fietsen in het Batavus Fietsmuseum in Heerenveen en later stond de collectie bij fietsenverhuurder Jan van Vlieland op Vlieland.

Het topstuk van de collectie is een houten loopfiets met een stuurinrichting, die dateert uit 1818. Het is een zogenaamde draisine, vernoemd naar de Duitser Karl van Drais, uitvinder van het stuursysteem. De maker van de loopfiets is onbekend, maar vermoedelijk is de fiets in Friesland ontworpen. Trappers en ketting ontbreken op dit vervoermiddel, de fiets heeft een borststeun en een stuurinrichting. Misschien is het de oudste fiets met stuurinrichting ter wereld. Dat men zich met zo’n primitief voertuig twee eeuwen geleden voortbewoog is met de wetenschap van tegenwoordig zeker bijzonder. Daarna heeft de fiets een grote ontwikkeling doorgemaakt, wat te zien is aan de modellen die later op de markt kwamen.

Schenking aan gemeente
Jellema schonk de acht historische fietsen in 1928 aan de gemeente Franeker, de voorloper van fusiegemeente Waadhoeke, “Ik ben op zoek gegaan naar het bewijs en heb dit in de gemeentearchieven gevonden. De gemeente wist niet waar de fietsen waren gebleven, maar heeft erkend dat ze aan Franeker zijn geschonken”, vertelt Van der Woude. Naast de houten loopfiets zijn er andere interessante rijwielen uit die oertijd van de fiets te zien, zoals de Hoge Bi, de New light Rover, de damesfiets Rudge Dames Safety en de Open Head 1-2-3 Tricycle, een driewieler. Al deze fietsen van Jellema zijn voor het jaar 1885 gemaakt.

Veelzijdige fietsenverzamelaar
Jan Nicolaas Jellema is geboren te Franeker op 5 juni 1871 en overleden op 24 juni 1938 in Franeker. In zijn werkzame leven heeft hij verschillende activiteiten ontwikkeld, waaronder het runnen van een rijwielhandel en later ook een autohandel in Franeker. Hij was een vooraanstaand en niet onbemiddeld burger die ook andere activiteiten ontwikkelde, zoals het organiseren van kermissen en de verhuur daarvan. Hij was een van de eersten in Nederland die in 1900 door het land trok om met stoomdorsmachines graan van het land te halen. Ook begon hij aan het eind van de negentiende eeuw een zeer zeldzame en bijzondere collectie rijwielen te verzamelen, een achttal historische rijwielen welke een goed beeld geven hoe het rijwiel zich in een eeuw heeft ontwikkeld tot de huidige fiets.

Johannes Hemmes uit Franeker was de zakenpartner van Jellema, hij was eveneens een fietsenhandelaar. Van der Woude vertelt: “In 1902 adverteerde Hemmes in de krant met een Staffelrad, dit kettingloze rijwiel kostte toen honderddertig gulden. In het Velorama is nog een fiets van dit type te zien. Het was een innovatief model, maar niet erg efficiënt.” Het is één van de fietsen uit een vervlogen tijdperk.

Op dit moment wordt er nog volop gewerkt aan de afwikkeling met de gemeente en wanneer dat is afgerond zal hopelijk tussen nu en drie jaar de algehele restauratie zijn afgewikkeld. Daarna zal er een tentoonstelling worden georganiseerd in het Martena museum en pas daarna zal het grootste deel van de collectie tentoongesteld worden in het Velorama Nijmegen.